Equans

Ombouwen van de gemaalpompen bij Born voor Rijkswaterstaat

Met het ombouwen van de gemaalpompen bij Born heeft Electroproject, een bedrijf van Equans, een innovatieve bijdrage geleverd aan de duurzaamheidsdoelstellingen van Rijkswaterstaat. De ombouw maakt het mogelijk om de potentiële energie te gebruiken om elektriciteit op te wekken uit het water dat in het Kanaal Born-Maasbracht wordt gespuid om het niveau op peil te houden voor het scheepvaartverkeer in dit Limburgse kanaal. De pilot laat veelbelovende resultaten zien, met voldoende energie om daarmee potentieel een hele wijk van elektriciteit te voorzien.

Born
Rijkswaterstaat

Electroproject had elders in het land vergelijkbare projecten gerealiseerd. Dat gaf het vertrouwen dat het hier ook kon.

Guus Haarsma

Projectleider bij Rijkswaterstaat

Duurzaamheidsdoelstelling Rijkswaterstaat

Het plan om elektriciteit op te wekken via het gemaal Born ontstond al in 2009. De aanleiding was het watertekort waaraan het Kanaalpand Born-Maasbracht vooral in zomerperiode lijdt. Bij de sluizen van Maasbracht vinden meer scheepvaartbewegingen plaats, omdat niet alle schepen doorvaren naar het zuiden voorbij sluis Born. Omdat de sluizen van Maasbracht daardoor vaker worden gebruikt, loopt het kanaal langzaam leeg. In het verleden werd dat opgelost door de west-sluis van Born te spuien. “Dat is eigenlijk zonde”, zegt Guus Haarsma, projectleider bij Rijkswaterstaat, de beheerder van het kanaal en de sluizen daarin. “Zo gooi je kinetische energie weg waarmee je stroom kunt opwekken. Juist het Kanaal Born-Maasbracht is zo geschikt, want het hoogteverschil is 12 meter. Dat zet zoden aan de dijk! Bovendien was de west-sluis op die momenten dicht voor verkeer."

Twee kanten opdraaien

Een kleine proef liet zien dat het idee haalbaar was om het gemaal Born niet alleen water omhoog te laten pompen, maar ook als ‘waterrad’ te laten werken als het water de andere kant op stroomt. Een business case maakte duidelijk dat het idee een stevige bijdrage kon leveren aan de duurzaamheidsdoelstellingen, maar dat de uitvoering gefaseerd moest plaatsvinden. “Op dat moment was de aannemerscombinatie Mourik/Besix bezig met het renoveren van de sluizen, om het kanaal geschikt te maken voor een hogere scheepvaartklasse”, vertelt Haarsma. “Tijdens die werkzaamheden hebben we de leidingen al aangepast voor energieopwekking. Daarna hebben we Mourik gevraagd om de pomp ombouw mee te nemen in het renovatieproject.”

Vertrouwen door eerdere ervaring

Twee leveranciers dienden bij Mourik een plan in, waarna Electroproject als winnaar uit de bus kwam. “Het totaalpakket viel gunstig uit”, aldus Haarsma. “Enerzijds door de combinatie van prijs/kwaliteit, anderzijds doordat zij een laagspanningsmotor voorstelden, die niet door speciaal opgeleide hoogspanningsmonteurs hoeft te worden onderhouden. Electroproject had bovendien elders in het land vergelijkbare projecten gerealiseerd. We zijn ook met hen mee geweest naar een ander gemaal dat een slag groter was dan het gemaal Born. Dat gaf het vertrouwen dat het hier ook kon.”

Betrouwbare elektriciteitslevering

Voor de ombouw van de turbines was méér nodig dan alleen de laagspanningsmotor en het creëren van smering voor de tandwielen als ze in tegengestelde richting draaien, vertelt Haarsma. “We moeten natuurlijk betrouwbare elektriciteit aan de netbeheerder leveren. Daarvoor leverde Electroproject een frequentieomvormer die ongeacht de snelheid van de pomp de juiste spanning aan het net levert. Dat was helemaal nieuw voor ons! Daarna zijn we samen op zoek gegaan naar het punt van maximaal rendement. Aan die fijnafstelling hebben ze veel aandacht besteed. Samen met Mourik waren ze een partij die ons zeer goed heeft ontzorgd. Daar ben ik zeer positief over, we hebben er weinig bemoeienis aan gehad. We kunnen nu op afstand vanuit Maasbracht de pompen inschakelen en traploos bijspuien.”

De kracht van waterkracht
In een pilot van een jaar bekijkt Rijkswaterstaat hoeveel de waterkrachtoplossing oplevert. Haarsma: “De business case ging uit van 8000 uur op jaarbasis waarop we elektriciteit kunnen opwekken, maar dat is als je bijna onbeperkt aan één kant kunt spuien. De praktijk is anders: onze primaire taak is de beheersing van het waterniveau, het kanaal mag niet vollopen. Energieopwekking is het secundaire doel, maar het moet wel win-win zijn.” Toch is er volgens Haarsma een oplossing om dat maximale rendement te bereiken. “Als we aan de kant van Maasbracht kunnen lozen, kunnen we ook daar stroom opwekken en tegelijk het water in het kanaal op peil houden. Dan heb je win-win-win. De terugverdientijd bij maximaal rendement is maar drie tot vier jaar. Het kan bovendien 1 MW aan stroom opleveren, waarmee je een flinke wijk van stroom kunt voorzien.”

Oplossing Electroproject
Ombouw van gemaalpompen naar turbines die twee kanten op kunnen draaien: om te pompen en om de kinetische energie van vallend water om te zetten in elektriciteit. Electroproject installeerde een onderhoudsvriendelijke laagspanningsmotor en frequentieomvormer waarmee de pomp betrouwbare energie kan leveren aan het net. De innovatieve oplossing levert een grote bijdrage aan de duurzaamheidsdoelstellingen van Rijkswaterstaat.

“Electroproject had elders in het land vergelijkbare projecten gerealiseerd. We zijn ook met hen mee geweest naar een ander gemaal dat zelfs een slag groter was dan het gemaal Born. Dat gaf het vertrouwen dat het hier ook kon”, Guus Haarsma, projectleider bij Rijkswaterstaat."