De oorzaken van netcongestie ontrafeld

Voor een goed begrip van netcongestie en de knelpunten die dit met zich meebrengt moet je bij de oorzaak starten. De versnelling van de vraag naar elektriciteit waardoor het net overbelast raakt heeft meerdere oorzaken. We zetten de belangrijkste hier voor je op een rijtje.

Verouderde infrastructuur

In de eerste plaats kampen we met een verouderde infrastructuur. Het bestaande net is niet gebouwd voor de snel veranderende en toenemende energiebehoeften van vandaag. Met name door de verschuiving naar elektriciteit vanuit duurzame bronnen. Zonneparken en windmolens krijgen geen aansluiting meer op het net omdat de maximumcapaciteit is bereikt. Omgekeerd kunnen bedrijven en organisaties geen aansluiting meer krijgen.

Uitbreiding en vernieuwing van het net duurt jaren

De ambitie van de overheid om in 2040 alle elektriciteit uit duurzame bronnen op te wekken loopt hiermee ook vast op het elektriciteitsnet. Netbeheerders verwachten tot 2030 zo’n 30 miljard euro te investeren in de uitbreiding. Maar voorlopig zal de wachtlijst op een aansluiting alleen maar groter worden. Het aanleggen van nieuwe kabels of het uitbreiden van verdeelstations duurt vaak vele jaren. Bovendien is er een chronisch tekort aan technisch geschoold personeel. Daar komt bij dat netbeheerders jarenlang geen prikkel hebben gehad om te investeren.

Minder investering door tariefregulering

De toezichthouder Autoriteit Consument & Markt (ACM) legt de tarieven die netwerkbeheerders mogen rekenen voor de kosten die zij maken vast. En alleen investeringen waarvan zeker is dat die gebruikt gaan worden, worden door de ACM in de tarieven verwerkt. Omdat de ACM sterk stuurt op efficiënte investeringen, hebben netbeheerders geen prikkel gehad om vooruit te kijken en in te spelen op verwachte toekomstige ontwikkelingen. Dat heeft ervoor gezorgd dat er in de afgelopen jaren veel te weinig is geïnvesteerd om het elektriciteitsnet klaar te maken voor de energietransitie.

De groeiversnelling van hernieuwbare energie

Een tweede belangrijke oorzaak is dat de groei van zonne- en windenergie de verwachtingen heeft overtroffen. Het aansluiten van deze hernieuwbare energiebronnen op het net brengt extra belasting met zich mee. Ook wordt energie steeds vaker lokaal opgewekt, bijvoorbeeld met zonnepanelen op daken. Door een enorme versnelling is Nederland wereldwijd met bijna 20 gigawattpiek de nummer 2 qua zonnestroomvermogen per inwoner. Deze verandering vereist aanpassingen aan het net om energie efficiënt te distribueren. Het gaat er bij netcongestie dus niet alleen om dat de vraag de capaciteit van het net overschrijdt. Ook aan de aanbodkant loopt het vast. De invoeding van energie (bijvoorbeeld door zonnepanelen of windturbines) overschrijdt dan de transport- en distributiecapaciteit van het netwerk.

Verregaande elektrificatie

De verregaande elektrificatie is oorzaak nummer drie. De overheid heeft de afgelopen jaren huishoudens en bedrijven met miljardensubsidies gestimuleerd om over te stappen op warmtepompen, elektrische auto’s en een gasloze industrie. Scenario’s voor de energietransitie hielden rekening met een verdrievoudiging van het elektriciteitsverbruik. In 2022 sloegen netbeheerders al alarm dat de vraag naar stroom explodeerde. Men voorzag dat bedrijven gezamenlijk binnen drie tot vijf jaar 50 procent (!) meer stroom willen afnemen. Er is nu al steeds minder ruimte voor een zwaardere aansluiting of het leggen van zonnepanelen op daken van bedrijven. Hiermee vormt het net de rem op verduurzamingsplannen en economische groei. Het gevolg is dat duizenden bedrijven in de wacht staan. Nieuwe maatregelen moeten helpen om het verbruik te spreiden, beter te managen of te beperken.

Race tegen de klok

Al deze factoren hebben gezamenlijk geleid tot situaties waarbij netbeheerders noodgedwongen stops moeten afkondigen op nieuwe aansluitingen. Ze hebben simpelweg niet genoeg capaciteit om aan de vraag te voldoen. De beperkingen van het net vormen een rem voor bedrijven en organisaties die hun activiteiten willen uitbreiden of verduurzamen.

Specifiek voor bedrijven kan netcongestie leiden tot:

• Vertragingen in uitbreiding
  Moeilijkheden bij het verkrijgen van de benodigde capaciteit voor nieuwe of uitgebreide aansluitingen.
• Hogere energiekosten
  Mogelijk hogere tarieven tijdens piekverbruiksperioden als gevolg van vraag en aanbod dynamiek.
• Beperkingen in verduurzaming
  Uitdagingen bij het aansluiten van hernieuwbare energiebronnen zoals zonnepanelen of windturbines.
• Operationele beperkingen
  Noodzaak om productieprocessen aan te passen aan de beschikbaarheid van elektriciteit.
• Investeringen in energie-efficiëntie
  Druk om te investeren in efficiëntere systemen en processen om energiegebruik te optimaliseren.
• Noodzaak voor alternatieve oplossingen
  Zoeken naar tijdelijke of permanente alternatieve energievoorzieningen zoals mobiele batterij-units of generatoren.
• Risico op stroomonderbrekingen
  Groter risico op onderbrekingen van de energievoorziening tijdens piekbelastingen.
• Administratieve uitdagingen
  Complexere procedures en langere wachttijden voor het verkrijgen van de nodige vergunningen en aansluitingen.
• Deelname aan demand-response programma's
  Mogelijkheden en noodzaak om deel te nemen aan programma’s die flexibel energieverbruik belonen.

Ondanks grote investeringsplannen blijft het een race tegen de klok. Er wordt weliswaar hard gewerkt aan verzwaring en uitbreiding van het net. Maar de verwachting is dat het probleem van netcongestie de komende jaren eerst zal verergeren voordat het beter wordt. Tot die tijd hebben we een aantal gezamenlijke uitdagingen voor ons liggen. Het ontrafelen van de complexe oorzaken van netcongestie helpt om het pad te effenen naar een duurzamere en veerkrachtigere energietoekomst. Met een energiestelsel dat klaar is voor de uitdagingen van morgen.